We hebben het stresssysteem van een vis…
Ons
stresssysteem is al zo’n 500 miljoen jaar oud. Of beter: het was 500 miljoen jaar
geleden al in de basis bij de vis aanwezig. En aan ons lymbische brein is niet
zoveel veranderd.
Het is
ingesteld op acute stressoren: je wordt bedreigd, er steekt een dier vlak voor
je auto over, er komt ineens een woeste hond op je afgestormd. Dat is
schrikken! Het gevaar is geweken en de stress ebt weg. Helemaal precies zoals
het bedoeld is. Maar: we hebben niks aan deze vecht- of vluchtstatus als het
gaat om moderne, chronische en abstracte stressveroorzakers. Denk aan je drukke
baan, fileleed, het op de hoogte zijn van mondiale ellende…
Ons stresssysteem raakt overbelast
Dingen waar we niet veel aan kunnen veranderen, maar die ons elke dag belagen en belasten. Deze bronnen van stress verdwijnen niet. Zo raakt ons stresssysteem overbelast. Onze oergenen zijn niet meegegroeid met de ontwikkeling van ons hedendaagse leven. En dan is er nog de geluksterreur die de westerse samenleving in haar greep houdt. Volgens deze norm moet het leven mooi, harmonisch en gelukkig zijn.
Maar dat is het
niet… Bovendien is een organisme daar helemaal niet op uit. Het gaat om
homeostase: een toestand waarbij de systemen in het lichaam in balans zijn en
functioneren zoals het moet. Weg met stress, met onrust, onzekerheid en
ontevredenheid. Trek er op uit, ga naar buiten. Beweeg en werk aan je eigen
balans op een natuurlijke manier!
Gezonde Stress
Stress is een heel natuurlijk fenomeen: het helpt ons in
actie te komen en prestaties neer te zetten. In vroegere tijden stelde het ons in staat om te vechten en
te vluchten. Daar hebben we stress gelukkig niet echt meer voor nodig. Maar om
lekker te functioneren wel. Alhoewel stress vaak een negatieve bijsmaak heeft,
kunnen we niet zonder.
We maken dan ook onderscheid tussen positieve en negatieve stress.
Ik ga even wat dieper in op positieve stress. Je kent het vast wel: als je lekker aan het werk bent kom je in een soort flow: de staat van zijn waarin alles moeiteloos lijkt. De dingen gaan vloeiend. Je bent heel geconcentreerd, ervaart een soort geluksgevoel en een veranderde beleving van tijd: je vergeet helemaal te lunchen bijvoorbeeld. Flow is een positieve vorm van stress.
Gezonde stress…
Je gaat meer energie ervaren, je bent creatief en productief. Je voelt je super! Deze stress vloeit eenvoudig af als je stopt met je activiteit en je lichaam heeft geen last van ‘restverschijnselen’ zoals bij negatieve stress.
Maar… bij de AD(H)D-er ligt er een gevaar op de loer. Dat je niet meer kunt stoppen. Het gevoel is zo heerlijk, je raakt er een beetje aan verslaafd. Je komt in een staat van hyperfocus. Je gaat helemaal op in een onderwerp. Dat kan werk zijn, een hobby of sport. Het voordeel van hyperfocus is dat je –vaak in no time- fantastische resultaten neerzet en daar waardering voor krijgt. Maar hier kan positieve stress omslaan in negatieve stress. Het is moeilijk om je los te maken van het onderwerp en aan het eind van de rit ben je behoorlijk uitgeput. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan als je een deadline moet halen. Hierover later meer!
Stress en je
filter
Stel je even voor: in je hoofd zit een processor, verbonden met een filter. Dat filter zorgt er gewoonlijk voor dat allerlei prikkels in afgezwakte vorm binnen komen bij je. En daar acteert je processor dan op. Iedereen is in meerdere of mindere mate gevoelig voor de wereld om hem heen; wordt voortdurend belaagd door allerhande prikkels.
Prikkels noemen we zaken die je gewaar wordt met al je
zintuigen. Bewust of onbewust. Denk aan geluid, licht, warmte, geur en
aanraking. De ene persoon is veel gevoeliger voor prikkels dan de ander.
Hoe kan dat? Even terug naar het filter en de processor in je
hoofd. De processor kan een bepaald aantal prikkels per seconde aan. Dit
varieert per persoon. Normaal gesproken bereiken alleen relevante prikkels je
processor en blijven bijzaken in het filter hangen. Zo kun je in een drukke
omgeving een gesprek voeren zonder dat je afgeleid wordt door omgevingsprikkels
als geluid, licht en warmte.
Je wordt geboren met een filter van een bepaalde dikte.
Dikker kan die niet worden: dunner echter wel. Mensen met AD(H)D hebben over het algemeen een dunner filter en krijgen dus ongewild meer prikkels binnen. Dat is vermoeiend en maakt dat je je moeilijker kunt concentreren.
Een filter kan (nog) dunner worden als je niet goed in je
energie zit, waardoor je processor zwaarder belast wordt door
omgevingsprikkels. Dit is heel vermoeiend. Je hebt extra hersteltijd nodig. Als
je die niet neemt, kun je in een vicieuze cirkel terecht komen die tot een
depressie of burn-out kan leiden.
Als het die kant op gaat ben je snel geïrriteerd, snel
vermoeid en heb je het gevoel een vol hoofd te hebben. Kom dan in actie en bouw
rust in. Wees je bewust van deze ‘zwakke’ plek en richt je leven zó in, dat je
goed voor je filter en je processor zorgt.
Hoe dunner je aangeboren filter, hoe meer je je leefstijl
zult moeten aanpassen. Niks mis mee, want je kunt op deze manier minstens zo
succesvol zijn als een ander.
Stress en Burn out bij AD(H)D
Hierboven heb ik je uitgelegd hoe het filter en de processor in je hoofd werken.
Als AD(H)D-er heb je nou eenmaal een dunner filter dan gemiddeld en komen prikkels harder binnen. Als je niet goed voor jezelf zorgt: rust neemt en je ontspant, kom je makkelijk in een negatieve spiraal van overbelasting en onvoldoende herstel terecht. Voor je het weet beland je in een burn out.
Met jouw stoornis heb je een verhoogde kans om vast te lopen in
de maatschappij als je je wilt aanpassen aan je omgeving. Je bent anders, maar
wilt geen negatieve reacties, dus het is niet gek dat je je probeert te
conformeren aan andermans maatstaven. Dat geeft stress die je nou juist niet
kunt hebben.
Mijn advies is dan ook, doe dat niet. Zoek je sterke punten, weet hoe je hoofd werkt en wees niet te perfectionistisch. Omdat je gemiddeld meer prikkels te verwerken hebt dan een ander gaat je stressniveau makkelijk omhoog. Dat gebeurt zelfs als je tijdens het werk lekker in je flow zit en je ongemerkt in een hyperfocus terecht komt. Je gaat voor meer dan 100% op in waar je mee bezig bent en bent je niet meer bewust van de rest van de wereld. Dat is voor even niet erg, maar AD(H)D-ers hebben de neiging deze situatie te lang te laten voortduren en er zelfs naar op zoek te gaan.
Dan kom je in een soort
adrenalineverslaving terecht met als resultaat uitputting, permanente
overprikkeling en een hoofd dat niet meer tot rust komt. Daar loert dan de burn
out om de hoek.
Het is belangrijk dat je je
vooral bezighoudt met dingen waarin je goed bent. Dan hou je wat makkelijker
focus. In de juiste werkomgeving ben je een held en kun je veel, in de
verkeerde omgeving loop je vast. Ken jezelf en pas je aan. Niet aan je omgeving
maar aan je ‘beperking’, dan kom je tot prachtige prestaties!
Stress
voorkomen
Een beetje stress zorgt er dus voor dat je optimaal functioneert en presteert, maar het is zaak om stress beheersbaar te houden. Je wilt niet overspannen of burned out raken tenslotte. Zeker voor mensen met AD(H)D is het belangrijk om goed te plannen en steeds weer terug te keren naar hun hoofdprikkel.
Een takenlijst is een handig hulpmiddel om overzicht en rust
in je hoofd te creëren. Lekker om afgeronde taken af te strepen en bovendien
verdwijnt het gevoel dat je niet meer weet waar je nou de hele dag zo druk mee
geweest bent. Relativeer je stress: waar gaat het nou helemaal over.
Moet echt alles vandaag af? Kun je prioriteren en taken uitstellen die tot morgen kunnen wachten? Vast wel! En hier nog een goeie: stop met multitasken. Je kunt misschien wel snel schakelen tussen taken, maar hierdoor werk je niet bepaald efficiënter. Je hoofd wordt er alleen maar drukker van. Concentreer je dus op één taak.
Ik kan je technieken aanleren waardoor je snel tot je hoofdtaken kunt terugkeren als je dreigt af te dwalen.
Laat open plekken in je agenda.
Plan dus niet je dagen vol. Ontspanning is belangrijk. Wat dacht je van een opgeruimd bureau…Mijn hoofd wordt er altijd heerlijk leeg van. Overzicht is waar je behoefte aan hebt.
Neem eens gewoon een dagje vrij. Er staat geen straf op eens even niks doen. Eindelijk tijd voor een goed boek.
En weet je wat mij altijd goed helpt? Lekker domme klusjes doen: dak schoonmaken, grind harken, onkruid trekken, auto wassen. Simpel werk waar je je wel op moet concentreren, maar wat geen denkkracht vraagt. Zo wordt het stil in je hoofd en zet je die eindeloze gedachtestroom stil.
En ja, bewegen is altijd goed! Ga lekker sporten of een stuk lopen. Niet alleen werkt het ontspannend: je lichaam maakt bij lichamelijke inspanning endorfine aan, waardoor je je een stuk blijer voelt en positiever tegen de dingen aankijkt.
O ja, lest best: verminder prikkels. Zet je telefoon wat vaker uit, lees een boek in plaats tv te kijken en trek je af en toe terug in een stille omgeving. Stilte heelt!
